Door de eeuwen heen is Kasteel Radboud meer dan eens belegerd. Die verhalen vertellen we je graag. In 2022 vieren we 450 jaar Nederland, 1572 wordt gezien als ons ‘geboortejaar’. Daarom beginnen we met het beleg van dat jaar.
De Nederlandse Opstand, ook bekend als de Tachtigjarige Oorlog, staat nog in de kinderschoenen, maar de rebellen krijgen in 1572 op verschillende plaatsen voet aan de grond. Medemblik is in die tijd door de strategische ligging aan de toenmalige Zuiderzee enorm belangrijk. Uit archiefstukken van onder meer het Westfries archief blijkt Kasteel Radboud in 1572 middelpunt te zijn van een strijdtoneel. Wat speelde er precies?
1566-1568: Aanloop naar een opstand
Om te weten hoe het begon, gaan we even terug naar 1566. De Lage Landen vallen onder het Spaanse koninkrijk. De Spaanse koning Filips II is katholiek, maar inmiddels is de reformatie bezig en zijn steeds meer mensen in de Lage Landen protestants. De Nederlandse adel heeft tot dan toe behoorlijk wat vrijheid om hun gebieden naar eigen inzicht te besturen. Maar Filips wil alles weer centraal hebben en legt steeds meer regels op, zeker op het gebied van religie. De Spaanse Inquisitie vervolgt iedereen die niet keurig katholiek is.
Smeekschrift der Edelen
De Nederlandse edelen vinden dat maar niks en willen hun vrijheden terug. Daarom bieden ze op 5 april 1566 het Smeekschrift der Edelen aan, waarin ze onder meer vragen om godsdienstvrijheid. Zo niet, dan komt er een opstand. Ze worden nog net niet weggelachen, de Spaanse adel ziet de Hollanders als ‘des gueux’, oftewel landlopers.
Beeldenstorm en het antwoord van Filips
Landvoogdes Margaretha van Parma, halfzus van Filips, is van het pappen en nathouden en belooft de Inquisitie stop te zetten tot ze antwoord heeft van Filips. Daarmee geeft ze een vinger, de protestanten pakken de hele hand. De Beeldenstorm is het gevolg.
Als antwoord stuurt Filips de hertog van Alva. Die gaat met harde hand te werk. De Nederlandse adel vlucht naar het buitenland en komt, zoals gedreigd, in opstand. In 1568 doen ze verschillende invallen bij de Nederlands-Duitse grens. De Slag bij Heiligerlee is de eerste die de geuzen winnen. De Tachtigjarige Oorlog, oftewel de Nederlandse Opstand is officieel van start.
Geluk bij een ongeluk: Den Briel in handen van de geuzen dankzij storm
In 1572 is de Tachtigjarige Oorlog vier jaar bezig en het loopt nog niet helemaal lekker voor de opstandelingen. Ze zijn nog niet goed georganiseerd, en hebben nog geen goede strategie. De Oranjes hebben soort van de leiding, maar er zijn meerdere vooraanstaande geuzen. Een daarvan is Willem van der Marck Lumey, die vanuit Engeland een aanval op Enkhuizen plant.
Zo gezegd, zo gedaan, zou je zeggen, maar nee. Lumey en zijn bemanning komen in een storm terecht en landen niet in Noord-Holland, maar Zuid-Holland, vlakbij Den Briel (Brielle). De stad blijkt slecht bewaakt en op 1 april 1572 vallen de geuzen aan. Met succes, Den Briel is de eerste stad die in handen van de opstandelingen komt.”
De strijd in West-Friesland
Lumey werkt veel samen met Diederik van Sonoy. Die laatste wordt door Willem van Oranje benoemd tot gouverneur van Noord-Holland en Waterland. Of hij er dan meteen even voor zorgt dat die gebieden zich bij Oranje aansluiten. Een flinke taak, zeker omdat Van Sonoy nog op zijn vluchtadres in Duitsland zit.
Van Sonoy en Lumey staan erom bekend grof geweld te gebruiken. Dat doen ze ook in West-Friesland. In de dorpen op het platteland worden kerken geplunderd en boeren van hun voorraden beroofd. Onder die dreiging sluit een aantal steden zich noodgedwongen bij de geuzen aan, in de hoop hun inwoners dat geweld te besparen. Maar er zijn er ook die vrijwillig de opstand steunen. Enkhuizen bijvoorbeeld: de inwoners besluiten zich in mei 1572 voor Oranje uit te spreken en zetten het stadsbestuur gevangen. Zodra Van Sonoy dit hoort, vertrekt hij met spoed richting Enkhuizen, om ook de rest van Noord-Holland in te lijven.
Het beleg van Medemblik
Medemblik is in 1572 Spaansgezind. Kastelein Cornelis van Rijswijk, baas van Kasteel Radboud, is met zo’n 20 jaar ervaring een oude rot in het vak. Hij heeft geen problemen met de Spanjaarden. Sterker nog, Spanje heeft een deel van de belasting kwijtgescholden, zodat Medemblik de afgebrande Bonifaciuskerk kan herbouwen.
Als in juni van dat jaar Van Sonoy samen met Jacob Cabeliau voor de poort staat, stuurt Van Rijswijk ze dan ook met lege handen weg. Hij is niet van plan zich aan te sluiten bij de opstand.
Een paar dagen later valt Cabeliau met zijn geuzen Medemblik aan. De stadswachten vluchten naar het kasteel, net als veel Medemblikkers. Maar Cabeliau geeft niet op en belegert het kasteel.
In eerste instantie maakt Van Rijswijk zich geen zorgen. Het kasteel is goed te verdedigen en heeft al vaker een beleg overleefd. Maar hij heeft geen rekening gehouden met de vasthoudendheid van Cabeliau. Die geeft zich niet zomaar gewonnen.
Beide mannen staan voor een duivels dilemma. Cabeliau staat voor de keuze: val ik het kasteel aan met mijn mannen of maak ik gebruik van de Medemblikkers die ik te pakken kan krijgen? Voor Van Rijswijk is de vraag: Wat heb ik ervoor over om het kasteel te behouden voor mijn koning?
De antwoorden op deze vragen vind je in de tentoonstelling ‘1572: Het Beleg van Medemblik’. Daarin kom je voor dezelfde dilemma’s te staan als de geuzen en de Medemblikkers in die tijd. Wat zou jij doen?
‘1572: Het Beleg van Medemblik’ is te zien van april 2022 tot en met 8 januari 2023
